Doanh nghiệp VN thường kém tự tin, hay bàn lùi, và chưa thực sự tin vào tầm quan trọng của marketing và sáng tạo. Nhà hoạch định chiến lược hàng đầu thế giới, GS Tom Cannon, đưa ra những nhận xét “chí tử” đó về các nhược điểm lớn nhất - những lực cản đối với sáng tạo - của doanh nhân Việt.
Tại buổi bàn tròn trực tuyến “Tương lai Việt Nam – con đường của sự sáng tạo”, hai vị khách mời là GS Tom Cannon và doanh nhân Đặng Lê Nguyên Vũ đã đưa ra nhiều quan điểm thẳng thắn về sức sáng tạo của dân tộc Việt Nam nói chung và doanh nhân Việt Nam nói riêng.
Sáng tạo là phải ra khỏi quá khứ
Cuộc bàn tròn trực tuyến (Ảnh: Trường Minh)Trong hai tiếng bàn tròn vào chiều 5/8, vị giáo sư người Anh đã có vài lần làm người nghe phải giật mình, chẳng hạn khi ông nhận xét: “Sẽ rất nguy hiểm cho một quốc gia nếu họ có quá khứ anh hùng”.
Ông lấy chính nước Anh làm ví dụ: “Anh quốc chiến thắng phát xít Đức trong Thế chiến II một cách kiên cường. Nhưng đã 70 năm qua rồi mà Anh vẫn sống với quá khứ anh hùng đó, vẫn làm phim, vẫn nói về nó”.
Trong khi đó thì đồng minh lớn của Anh là Mỹ lại thể hiện một quan niệm khác hẳn, khi ngay từ hồi tranh cử, Tổng thống Barack Obama đã kêu gọi nước Mỹ tư duy lại tương lai. Nghĩa là họ sẽ phải xác định rõ họ muốn trở thành ai trong tương lai – nhà băng hay nhà phát minh?
Trong quá khứ, Mỹ đã là một quốc gia tập trung được rất nhiều sáng tạo vào các ngành ngân hàng và tài chính. Nhưng ngày nay, để phát triển, người Mỹ phải sáng tạo hơn nữa, phải phân bổ sáng tạo vào những ngành khác, những lĩnh vực có khả năng tạo sự thịnh vượng thật sự cho quốc gia, dân tộc.
Mỹ sẽ phải lựa chọn: là một quốc gia tiếp tục chuyên sâu vào cung cấp các dịch vụ tài chính – ngân hàng và mang lại lợi nhuận cho quốc gia khác, hay sẽ là những nhà phát minh để sáng tạo ra các giá trị thực sự?
Nước Mỹ sẽ lựa chọn, nhưng điều quan trọng là họ đang đặt ra vấn đề tư duy lại về bản thân trong tương lai. Họ đang hướng về tương lai thay vì sống với quá khứ. Đó là một yêu cầu của sự sáng tạo.
Cùng chia sẻ quan điểm của GS Tom Cannon, ông Đặng Lê Nguyên Vũ – TGĐ kiêm Chủ tịch HĐQT Công ty CP Trung Nguyên – nói về tầm quan trọng của việc ra khỏi quá khứ, nhìn về tương lai, để có thể sáng tạo: “Châu Âu có đủ những điều kiện tuyệt vời để cất cánh. Nhưng họ ngủ quên. Văn hóa châu Âu là nền văn hóa hướng về quá khứ thay vì tương lai. Bên cạnh đó, châu Âu sung túc, nên họ đang tự hài lòng. Và vì vậy, họ sẽ tụt lại (so với Mỹ)”.
Con đường sáng tạo nào cho Việt Nam?
Ông Đặng Lê Nguyên Vũ (Ảnh: Trường Minh)Ông Đặng Lê Nguyên Vũ nhắc tới việc Việt Nam có tới 3.000 km bờ biển, tiếc rằng chúng ta đã luôn “quay lưng ra biển”, trong khi trên thế giới có những quốc gia nhỏ bé như Hà Lan, Thụy Sĩ lại luôn biết tận dụng tiềm năng của biển. “Nếu ông cha ta 300 năm trước hướng ra biển thì bây giờ Việt Nam hẳn đã khác. Nhưng bao nhiêu thế hệ người Việt đã không làm được như thế. Chúng ta có một nền văn hóa âm tính”.
Để sáng tạo, theo ông Vũ, cần một cuộc cách mạng về nhân sinh quan, tâm lý người Việt. Phải đánh giá lại và loại bỏ những cái “neo” níu giữ khiến chúng ta không bung ra được. Đồng thời, bồi đắp những gì thuộc về bản sắc, hệ giá trị cốt lõi của dân tộc. “Phải lên một danh sách tất cả những thứ đó. Hiện giờ chúng ta đang quay cuồng, chẳng còn biết cái gì là bản sắc nữa. Người Việt phải có nét riêng”.
Từ địa vị một nhà hoạch định chiến lược kinh doanh quốc gia, GS Tom Cannon cho rằng cách để sáng tạo là: Thứ nhất, không ngừng cải tiến, đổi mới sản phẩm cũ; thứ hai, suy nghĩ về tương lai – trong tương lai, thị trường sẽ có nhu cầu gì mới, sẽ có sản phẩm hay công nghệ gì mới?
Chẳng hạn, tại sao người Việt không nghĩ tới việc đổi mới một sản phẩm cũ là gạo? Ông Tom Cannon cho biết, ở Mỹ ngày nay, nhiều người không thích dùng sản phẩm gạo vì sợ béo. Cho nên, loại gạo không gây mập chắc chắn là tạo ra nhu cầu lớn.
Với đà phát triển của công nghệ hiện nay, trong tương lai, sẽ xuất hiện những sản phẩm thống lĩnh thị trường mà hiện nay hoàn toàn chưa tồn tại. Cũng như cách đây 30 năm, liệu có ai nghĩ rằng chiếc điện thoại chúng ta dùng sẽ có những chức năng như bây giờ: cho phép người dùng nghe nhạc, lướt mạng, chụp hình, quay phim…
“Biết đâu sẽ có lúc Việt Nam nổi bật lên vì một công nghệ mới nào đó mà các bạn sáng tạo ra?” – ông Tom Cannon nói. “Giới trẻ Việt Nam thông minh như giới trẻ ở bất kỳ đâu trên thế giới. Vậy các bạn có muốn Nhật Bản và Mỹ tiếp tục là những nhà phát minh còn các bạn thì sản xuất không?”.
Sao dũng cảm trong thời chiến mà lại nhát sợ trong thời bình?
Ông Tom Cannon (Ảnh: Trường Minh)Nhà báo Nguyễn Quang Thiều nêu vấn đề: Tại sao một dân tộc Việt Nam can đảm, không lùi bước trước bom đạn và chết chóc trong chiến tranh, lại run sợ trước những “đội quân kinh tế” thời bình?
Trả lời câu hỏi này, GS Tom Cannon kể một câu chuyện: Các nhà khoa học từng làm thí nghiệm với những con ếch. Họ thả ếch vào một nồi nước đang sôi, ngay lập tức lũ ếch đều nhảy vọt ra khỏi nồi. Nhưng khi họ cho ếch vào nồi nước lạnh, sau đó tăng nhiệt độ dần dần, thì ếch bơi lội tung tăng, thoải mái. Cho đến khi nhiệt độ cao quá thì cả lũ ếch đều chết sạch.
Ông Tom Cannon hài hước nhận xét rằng Việt Nam thời chiến cũng giống như trường hợp ếch bị thả vào nồi nước đang sôi. Còn thời bình, cuộc chiến kinh tế diễn ra rất từ từ, mềm mại, nên Việt Nam cần hết sức cẩn thận để tránh rơi vào trường hợp thứ hai.
Còn ông Đặng Lê Nguyên Vũ thì giải thích rằng chúng ta có truyền thống đánh giặc chứ chưa có truyền thống thương mại. Thực tế, mậu dịch hàng hóa với thế giới mới chỉ được tiến hành khoảng 20 năm nay. Do đó, tâm lý thiếu tự tin là điều dễ hiểu.
Theo ông Vũ, “trong chiến tranh, ta thắng vì ta xác định đây là cuộc chiến sống còn. Ta không sợ vì nếu sợ, ai còn dám đánh giặc nữa”. Vậy, thời nay, muốn chiến thắng trong cạnh tranh, người Việt cũng phải xác định cho mình tư tưởng dám cạnh tranh, sẵn sàng cạnh tranh trong một cuộc chiến hết sức tinh vi.
“Nói về người Mỹ, Singapore, Trung Quốc… thì chúng ta hầu như luôn ngưỡng mộ. Sao chúng ta không tự hỏi: Họ có phải thần thánh không? Không. Thế ta có phải là con người không? Có. Vậy tại sao họ làm được còn ta thì không? Không dám có tư tưởng đua tranh thì làm sao mà dám nghĩ ra cái gì nữa” – ông Đặng Lê Nguyên Vũ nhấn mạnh.
Nói về cuộc cạnh tranh của chính Trung Nguyên với các thương hiệu café lớn trên thế giới như Starbucks, Nescafé v.v., vị TGĐ kiêm Chủ tịch HĐQT của Trung Nguyên nói: “Tôi biết họ có lực. Tôi biết họ là những người khổng lồ. Tôi thua họ về quy mô, về mạng lưới phân phối, về xuất phát điểm là thương hiệu quốc gia… Nhưng tôi không sợ… Chúng tôi đặt mục tiêu chinh phục thế giới bằng sản phẩm café”.
GS Tom Cannon cũng bày tỏ sự cổ vũ đối với Trung Nguyên, khi nói rằng Starbucks mất 20 năm để trở thành một thương hiệu toàn cầu, tại sao Trung Nguyên lại không thể? Ông mỉm cười nói thêm: “Hãy đừng phát triển cà phê chỉ vì nông dân, mà hãy nhìn vào thị trường. Và tôi cũng muốn nói luôn là có những việc nếu quý vị muốn làm mà không thực hiện, thì Starbucks sẽ làm”.
Bàn tròn kết thúc với việc GS Tom Cannon chỉ ra những điểm yếu lớn nhất của doanh nghiệp Việt Nam, đồng thời bày tỏ mong ước các doanh nghiệp cũng chúng ta sẽ khắc phục được những nhược điểm đó, nâng tầm sáng tạo để phát triển
Thursday, August 6, 2009
Tuesday, August 4, 2009
Cuộc quần tụ của nhân tài
(TuanVietNam) - Cơ chế góp phần tạo cơ hội cho người tài tỏa sáng nhưng chính họ cũng phải tự mình tìm được cơ chế, xây dựng cơ chế. Người tài như cái kim trong bọc, họ phải lộ mũi nhọn của mình ra chứ không nên trông chờ người khác kéo ra.
Cách đây 222 năm, nước Mỹ chứng kiến một cuộc hội ngộ lịch sử của những nhân vật kiệt xuất mà Thomas Jefferson, người sau này là Tổng thống thứ ba với 2 nhiệm kỳ của nước Mỹ gọi là "cuộc quần tụ những người con của thánh thần”. Sự hội tụ đó đã cho ra đời bản Hiến pháp Mỹ. Chính thế hệ của họ & những tư tưởng của họ đã tạo nền móng phát triển cho đất nước Hoa Kỳ trong suốt chiều dài hơn 200 năm lịch sử.
- Tại sao ở một thời điểm, nước Mỹ lại có sự hội tụ đông đủ của nhiều nhân vật kiệt xuất - "những người con của thánh thần”?
Cần nhiều yếu tố để hình thành sự hội tụ của nhân tài: năng lực bản thân, môi trường bên ngoài, sự thống nhất về trí tuệ và tinh thần, sự đoàn kết và nhu cầu của thời đại… Ở thời điểm hội tụ "những người con của thánh thần" đó, nước Mỹ trải qua một giai đoạn lịch sử rất đặc biệt. Nước Mỹ khi đó có môi trường, người dân Mỹ có động lực, có khao khát giành quyền độc lập, tự quyết cho mình nhưng đồng thời họ cũng khao khát một chính quyền chung, một chính quyền vững mạnh, có thể bảo vệ họ và giúp họ thịnh vượng.
Hiện nay, tôi đang đọc cuốn sách Những kẻ xuất chúng của Malcolm Gladwell. Cuốn sách có thể giúp lý giải phần nào về sự hội tụ này. Ví dụ như câu chuyện các tỉ phú và những ông tổ của ngành IT thế giới: Bill Gates sinh năm 1955, Paul Allen - 1953, Steve Jobs - 1956, Eric Schmidt, CEO của Google -1955, Steve Ballmer, Chủ tịch hiện nay của Microsoft – 1956... Tại sao lứa đó lại sinh ra trong giai đoạn 1954-1956? Hay câu chuyện về 75 người giàu nhất trong lịch sử hàng ngàn năm của thế giới ở tất cả quốc gia, có 12 người là người Mỹ chiếm tới gần 20%, sinh ra trong thập niên 1830: Rockefeller-1939, Andrew Carnegie 1835, đến Jay Gould – 1836; J.P Morgan 1837... Tại sao?
Cũng tương tự ở VN, có thời kỳ, đất nước Việt Nam đã tạo ra một thế hệ trí thức mà tôi gọi là “những ngôi sao sáng trên bầu trời VN” những năm 1940: Nguyễn Mạnh Tường, Hoàng Xuân Hãn, Vũ Đình Hòe, Đào Duy Anh, Đặng Thai Mai, Phạm Ngọc Thạch, Nguyễn Văn Huyên, Tạ Quang Bửu… hay Võ Nguyên Giáp, Phạm Văn Đồng… (thế hệ sinh ra vào những năm 1908-1912)
- Như vậy có vẻ như "thời thế" góp phần vào việc tạo ra sự hội tụ của nhiều nhân tài. Vậy ta có thể tạo ra “thời thế” thích hợp để nhân tài xuất hiện và hội tụ?
Nếu hiện nay chúng ta cần nhân tài mà đến bây giờ mới bàn tới điều kiện thì quá muộn. Muốn có sự hội tụ, các yếu tố cần phải được tích tụ từ cách đây 10 – 20 năm trước. Không thể làm ngay một điều gì đó để có được sự hội tụ nhanh chóng và dễ dàng.
Câu chuyện đơn giản hơn nếu tìm hiểu thêm về cuộc cách mạng công nghệ thông tin và máy tính được đánh dấu vào thời điểm tháng Giêng năm 1975, khi chiếc máy tính đầu tiên là Altair 8800 ra đời. Chính nhờ sự kiện đó mà thế hệ những người khoảng 18-20 tuổi khi đó có thể thành công, đó là thế hệ sinh những năm 1955-1956 như Bill Gates. Tôi tin rằng thế hệ nào được hưởng lợi nhiều nhất (cũng là thế hệ chịu ảnh hưởng nhất) từ những sự kiện quan trọng, từ những trào lưu mới, từ những dòng chảy âm ỉ bên trong xã hội sẽ là thế hệ hội tụ mà chúng ta đang nói tới.
Người tài cũng như cái kim trong bọc, họ phải lộ mũi nhọn của họ ra chứ không chờ người khác kéo ra. Ảnh: timeday.org
- Từ các "phẩm chất" nói chung của "những người con của thánh thần", anh có thể đưa ra lời bàn về phẩm chất của những người tài góp phần quan trọng tạo ra sự thay đổi?
Tôi nghĩ phải có 3 điều kiện. Trước hết là họ phải có tri thức. "Những người con của thánh thần" thông tuệ về nhà nước Hy Lạp, La Mã, về những thành bang cổ xưa của châu Âu để lấy đó làm bài học, làm nền tảng cho việc xây dựng nhà nước Mỹ. Họ cũng uyên thâm về luật, về lý thuyết chính trị và về con người.
Thứ hai là phải có tiềm lực kinh tế. Họ không nhất thiết phải là doanh nhân, nhưng cũng không phải “không-là-doanh-nhân”. Những người tham gia soạn Hiến pháp Mỹ đều là những người giàu. Khi giàu, họ có khả năng dành thời gian, công sức và tiền bạc để đóng góp cho đất nước. Họ không bị những mối bận tâm hàng ngày quá chi phối, họ cũng khó bị tiền bạc mua chuộc. Họ đã tham dự cuộc họp hàng tháng trời mà không phải lo lắng đắn đo về đời sống kinh tế riêng. Với những người quá nghèo, khi bỏ phiếu rất dễ bị mua chuộc. Một quan điểm rất hay của Gouverneur Morris là ‘Những người giàu cần một chính quyền mạnh, công bằng… không kém gì người nghèo thậm chí có thể còn cần hơn những người nghèo’.
Thứ ba là những người này phải có ý chí, bản lĩnh, nếu thiếu động lực và khao khát làm điều tốt thì những điều trên dù có cũng là vô ích.
Tôi phản đối những người "đổ tại" nhà nước
Mời xem bài cùng chủ đề:
Tìm người tài để giao việc
Bao giờ giải được bài toán “đặt người tài đúng chỗ”?
Bàn về nhân tài thời toàn cầu hoá
- Người ta vẫn tin rằng ở VN không thiếu người tài. Người tài vẫn ở đâu đó, hoạt động trong một lĩnh vực nào đó. Nhưng câu hỏi là để những người đó cùng xuất hiện, bộc lộ khao khát và cùng hành động, vì sự phát triển chung của dân tộc, thường đòi hỏi một cơ chế, lãnh đạo phải tạo ra để họ xuất hiện?
Tôi lại nghĩ chúng ta quá thiếu người tài. Có nhiều người cứ tưởng là mình tài nhưng đó không phải là người tài. Cá nhân tôi nghĩ, người tài tự mình phải tìm được cơ chế, xây dựng cơ chế, tự phải xuất hiện chứ không thể trông chờ. Người tài cũng như cái kim trong bọc, họ phải lộ mũi nhọn của họ ra chứ không chờ người khác kéo ra. Họ cũng ‘giống như những cô gái Pháp, càu nhàu và bới móc người khác, để rồi cứ tự cho mình là đúng’, tự cho mình là tài.
Trước đây, tôi cũng từng cho là do cơ chế, nhưng khi trưởng thành hơn tôi nghĩ không phải vậy. Cơ chế là do con người sinh ra, những người giỏi là phải biết vượt qua cơ chế, tỏa sáng ngay cả trong cơ chế hiện nay thì rồi mới tạo ra cơ chế mới cho mình. Tôi phản đối những người "đổ tại" nhà nước. Đơn giản như trong tổ chức, doanh nghiệp, John Maxwell đã chỉ dẫn trong cuốn Nhà lãnh đạo 3600, anh có thể đứng ở bất kỳ đâu trong tổ chức cũng có thể đóng góp vào sự thay đổi của tổ chức.
- Nhưng xã hội vẫn có quyền đòi hỏi một môi trường cởi mở hơn, để những người thực sự chưa phải là xuất chúng, có khả năng thăng tiến và bộc lộ mình.
Có thể coi đội ngũ nhân lực như một kim tự tháp - tầng lớp trên đỉnh, tầng lớp giữa và tầng dưới cùng. Những người ở dưới có thể họ cần được tạo ra một cơ chế. Nhưng để biến chuyển được xã hội thì phải do "tầng elite"…
Mô hình những người quan chức - trí thức – doanh nhân kiểu mới, là những quan chức có kiến thức vững vàng, có năng lực điều hành như những doanh nhân, họ dám hành động và biết hành động đúng. Tầng lớp người tài đó phải tự sáng tạo ra mình, họ góp phần tạo ra môi trường, thời thế cho mình. Cơ chế có thể góp phần tạo cơ hội cho người tài "tỏa sáng" và người tài cũng không nên trông chờ mà cần góp phần tạo ra cơ chế. Đó là mối quan hệ tương quan.
Tôn trọng những ý kiến khác biệt
- Nói về sự tranh cãi, cũng cần phải nói rằng trong Hội nghị Lập hiến của Mỹ đã có những bất đồng quan điểm sâu sắc. Nhưng cuối cùng họ vẫn đi đến được một sự thống nhất tốt đẹp. Đó là nhờ đâu?
Thứ nhất là nhờ sự có mặt của những cá nhân xuất chúng, có uy tín lớn. Ví dụ như Washington. Ông giữ vị trí chủ tịch Hội nghị, không tham gia thảo luận, nhưng lắng nghe mọi ý kiến, để cho mọi người cùng tranh luận. Sự có mặt của ông đã phần nào đảm bảo sự thành công của Hội nghị, đảm bảo Hội nghị diễn ra tốt đẹp. Hay như Benjamin Franklin – khi đó đã hơn 80 tuổi. Ông có bài diễn văn trong lễ kí kết Hiến pháp rất cảm động. “Những lời nói sinh ra trong bức tường này rồi cũng sẽ chết trong bức tường này...”.
Thứ hai, sự tranh luận dựa trên văn hóa triết lý của người Hy Lạp, La Mã, văn minh phương Tây cổ đại – tôn trọng những ý kiến trái chiều nhau. Điều đó như ngấm vào máu của họ rồi. Họ tranh đấu với nhau đến cùng nhưng không tiêu diệt nhau.
Thứ ba, tinh thần chung của cả thế hệ đó là biết thỏa hiệp. Bởi thực ra, họ không thể không thỏa hiệp. Họ hiểu rằng, họ cần một chính quyền chung cho cả dân chúng chứ không phải một chính quyền cho một nhóm nào cả. Như Benjamin Franklin nói: “Tôi không chắc rằng đây có phải là một bản Hiến pháp hoàn hảo không, nhưng tôi cũng không chắc rằng liệu chúng ta có thể làm ra một bản hiến pháp nào hoàn hảo hơn bản hiến pháp này không.”
- Trong câu chuyện về « những người con của thánh thần », có 3 người đã đóng góp rất lớn nhưng cuối cùng lại từ chối kí vào bản Hiến pháp. Và điều tuyệt vời là ngay cả khi từ chối, họ cũng có những lý do hết sức đáng trân trọng...
Đúng thế, đúng thế. Đó là điều tuyệt vời. Randolph, người đề xướng mô hình Virginia đã từ chối kí, với một lá thư hết sức trân trọng, mà người ta có thể cảm nhận trong đó tinh thần xây dựng và chứa chan lòng yêu nước. Hay George Marson viết thư cho con trai « Cha thà chặt cánh tay của mình đi còn hơn là phải ký vào văn bản đó ». Họ từ chối kí vì họ mong muốn một thứ tốt đẹp hơn. Họ cảm thấy những gì họ làm được chưa phải là điều họ có khả năng đóng góp tốt nhất. Họ nghĩ nếu từ chối kí, họ có thể đóng góp tốt hơn cho nước Mỹ. Vì thế việc kí hay không chỉ là bề ngoài. Bản chất sâu xa là hướng tới điều tốt đẹp cho cả xã hội.
- Trong đó còn có cả sự đáng kính ở những người còn lại. Họ chấp nhận sự từ chối đó, cũng với thái độ trân trọng không kém...
Họ tôn trọng ý kiến của nhau - tinh thần đó đã tồn tại từ văn hóa Hy La, cái nôi của văn minh phương Tây… Sau này, họ vẫn hợp tác cùng nhau xây dựng một chính quyền chung bởi « Chính quyền chung là điều mà hết thảy chúng ta đều mong muốn ».
Tranh cãi hay soi chiếu từ một mô hình cứng nhắc của một nước nào đó vào VN đều không chắc mang lại kết quả tốt đẹp. Ảnh: ev-mc.com
Tầm vóc của một dân tộc
- Nhiều người ngợi ca bản Hiếp pháp của Mỹ là vĩ đại. Cái gì làm nên sự vĩ đại đó?Bản thân bản Hiến pháp, những nguyên tắc, kể cả cấu trúc tam quyền phân lập, dù có được thiết kế kĩ đến đâu cũng không thể phát huy hết tác dụng. Nhân tố mang tính quyết định hơn hết là tư duy, trí tuệ, tính nhân bản, tinh thần và tựu chung là tầm vóc của cả một dân tộc.
Năm 1814, sau Mỹ mấy chục năm, Brazil, Argentina, Uruguay cũng soạn cho đất nước của họ những bản hiến pháp tương tự nhưng không hiệu quả. Liên tục sinh ra độc tài, bạo loạn, bất ổn. Gần đây, nơi áp dụng giống Hiến pháp Mỹ là Phillipines, nhưng họ đâu có phát triển bật lên được. Điều quan trọng, then chốt vẫn là tầm vóc của dân tộc, một thế hệ.
- Nhưng những cuộc tranh luận về Hiến pháp, về Quốc hội vẫn tiếp tục, như là nó phải thế...
Thậm chí với một văn bản gần như hoàn hảo như vậy nhưng đến nay, ở nước Mỹ vẫn có những tranh luận về sửa đổi hiến pháp. Hay ở VN, gần đây, có ý kiến cho rằng đại biểu Quốc hội không được kiêm nhiệm, nếu là Bộ trưởng thì không được làm đại biểu... rồi từng có ý rằng nên áp dụng mô hình quốc hội lưỡng viện ở Việt Nam… Nhưng theo tôi, không nhất thiết phải như vậy, không nhất định phải thế này hay thế kia. Vẫn tồn tại nhiều mô hình khác nhau trên thế giới và mỗi mô hình đều có ưu nhược điểm riêng. Điều quan trọng là những ràng buộc, yêu cầu, luật lệ kèm theo để hạn chế những nhược điểm đó và thái độ, tinh thần của những người thực thi. Ví dụ ở Anh, thành viên của Nội các nhất định phải là hạ nghị sĩ… Mô hình Anh khác mô hình Mỹ nhưng cả hai mô hình đều chạy tốt.
Ở ta, nếu gần 500 đại biểu Quốc hội mà không có bộ trưởng, không có những người tham gia vào chính quyền, thì quốc hội sẽ không thể có thông tin. Đại biểu quốc hội phải thực sự gắn với hoạt động xã hội, gắn với hoạt động của chính quyền thì mới nắm được thông tin. Họ phải có năng thực thực thi chứ không chỉ năng lực phản biện… Đại biểu quốc hội của ta không nhất thiết phải là "người bên ngoài" hay "bên trong". Tôi nghĩ thế.
Giống như việc thiết kế một tòa nhà, điều cần bàn và quan trọng là tổng thể kiến trúc của cả ngôi nhà chứ không phải từng căn phòng. Với các thiết kế tòa nhà khác nhau thì các căn phòng sẽ có các thiết kế khác nhau phù hợp với cả tòa nhà, và điều quan trọng là thiết kế cả tòa nhà trước rồi mới đến từng căn phòng.
Tranh cãi hay soi chiếu từ một mô hình cứng nhắc của một nước nào đó vào VN đều không chắc mang lại kết quả tốt đẹp. Như Hamilton viết trong bức thư gửi Hầu tước Lafayette ngày 6 tháng Giêng năm 1799, «Tôi muốn nói là tôi hoàn toàn tán thành Ngài Montessquieu rằng mỗi chính quyền phải phù hợp với từng quốc gia, như thể mỗi chiếc áo hợp với mỗi cá nhân. Vì thế, điều có thể là tốt đẹp ở Philadelphia có thể sẽ là thứ tồi tệ ở Paris, hay trở nên lố bịch ở Saint Petersburgh.»
Cách đây 222 năm, nước Mỹ chứng kiến một cuộc hội ngộ lịch sử của những nhân vật kiệt xuất mà Thomas Jefferson, người sau này là Tổng thống thứ ba với 2 nhiệm kỳ của nước Mỹ gọi là "cuộc quần tụ những người con của thánh thần”. Sự hội tụ đó đã cho ra đời bản Hiến pháp Mỹ. Chính thế hệ của họ & những tư tưởng của họ đã tạo nền móng phát triển cho đất nước Hoa Kỳ trong suốt chiều dài hơn 200 năm lịch sử.
- Tại sao ở một thời điểm, nước Mỹ lại có sự hội tụ đông đủ của nhiều nhân vật kiệt xuất - "những người con của thánh thần”?
Cần nhiều yếu tố để hình thành sự hội tụ của nhân tài: năng lực bản thân, môi trường bên ngoài, sự thống nhất về trí tuệ và tinh thần, sự đoàn kết và nhu cầu của thời đại… Ở thời điểm hội tụ "những người con của thánh thần" đó, nước Mỹ trải qua một giai đoạn lịch sử rất đặc biệt. Nước Mỹ khi đó có môi trường, người dân Mỹ có động lực, có khao khát giành quyền độc lập, tự quyết cho mình nhưng đồng thời họ cũng khao khát một chính quyền chung, một chính quyền vững mạnh, có thể bảo vệ họ và giúp họ thịnh vượng.
Hiện nay, tôi đang đọc cuốn sách Những kẻ xuất chúng của Malcolm Gladwell. Cuốn sách có thể giúp lý giải phần nào về sự hội tụ này. Ví dụ như câu chuyện các tỉ phú và những ông tổ của ngành IT thế giới: Bill Gates sinh năm 1955, Paul Allen - 1953, Steve Jobs - 1956, Eric Schmidt, CEO của Google -1955, Steve Ballmer, Chủ tịch hiện nay của Microsoft – 1956... Tại sao lứa đó lại sinh ra trong giai đoạn 1954-1956? Hay câu chuyện về 75 người giàu nhất trong lịch sử hàng ngàn năm của thế giới ở tất cả quốc gia, có 12 người là người Mỹ chiếm tới gần 20%, sinh ra trong thập niên 1830: Rockefeller-1939, Andrew Carnegie 1835, đến Jay Gould – 1836; J.P Morgan 1837... Tại sao?
Cũng tương tự ở VN, có thời kỳ, đất nước Việt Nam đã tạo ra một thế hệ trí thức mà tôi gọi là “những ngôi sao sáng trên bầu trời VN” những năm 1940: Nguyễn Mạnh Tường, Hoàng Xuân Hãn, Vũ Đình Hòe, Đào Duy Anh, Đặng Thai Mai, Phạm Ngọc Thạch, Nguyễn Văn Huyên, Tạ Quang Bửu… hay Võ Nguyên Giáp, Phạm Văn Đồng… (thế hệ sinh ra vào những năm 1908-1912)
- Như vậy có vẻ như "thời thế" góp phần vào việc tạo ra sự hội tụ của nhiều nhân tài. Vậy ta có thể tạo ra “thời thế” thích hợp để nhân tài xuất hiện và hội tụ?
Nếu hiện nay chúng ta cần nhân tài mà đến bây giờ mới bàn tới điều kiện thì quá muộn. Muốn có sự hội tụ, các yếu tố cần phải được tích tụ từ cách đây 10 – 20 năm trước. Không thể làm ngay một điều gì đó để có được sự hội tụ nhanh chóng và dễ dàng.
Câu chuyện đơn giản hơn nếu tìm hiểu thêm về cuộc cách mạng công nghệ thông tin và máy tính được đánh dấu vào thời điểm tháng Giêng năm 1975, khi chiếc máy tính đầu tiên là Altair 8800 ra đời. Chính nhờ sự kiện đó mà thế hệ những người khoảng 18-20 tuổi khi đó có thể thành công, đó là thế hệ sinh những năm 1955-1956 như Bill Gates. Tôi tin rằng thế hệ nào được hưởng lợi nhiều nhất (cũng là thế hệ chịu ảnh hưởng nhất) từ những sự kiện quan trọng, từ những trào lưu mới, từ những dòng chảy âm ỉ bên trong xã hội sẽ là thế hệ hội tụ mà chúng ta đang nói tới.
Người tài cũng như cái kim trong bọc, họ phải lộ mũi nhọn của họ ra chứ không chờ người khác kéo ra. Ảnh: timeday.org
- Từ các "phẩm chất" nói chung của "những người con của thánh thần", anh có thể đưa ra lời bàn về phẩm chất của những người tài góp phần quan trọng tạo ra sự thay đổi?
Tôi nghĩ phải có 3 điều kiện. Trước hết là họ phải có tri thức. "Những người con của thánh thần" thông tuệ về nhà nước Hy Lạp, La Mã, về những thành bang cổ xưa của châu Âu để lấy đó làm bài học, làm nền tảng cho việc xây dựng nhà nước Mỹ. Họ cũng uyên thâm về luật, về lý thuyết chính trị và về con người.
Thứ hai là phải có tiềm lực kinh tế. Họ không nhất thiết phải là doanh nhân, nhưng cũng không phải “không-là-doanh-nhân”. Những người tham gia soạn Hiến pháp Mỹ đều là những người giàu. Khi giàu, họ có khả năng dành thời gian, công sức và tiền bạc để đóng góp cho đất nước. Họ không bị những mối bận tâm hàng ngày quá chi phối, họ cũng khó bị tiền bạc mua chuộc. Họ đã tham dự cuộc họp hàng tháng trời mà không phải lo lắng đắn đo về đời sống kinh tế riêng. Với những người quá nghèo, khi bỏ phiếu rất dễ bị mua chuộc. Một quan điểm rất hay của Gouverneur Morris là ‘Những người giàu cần một chính quyền mạnh, công bằng… không kém gì người nghèo thậm chí có thể còn cần hơn những người nghèo’.
Thứ ba là những người này phải có ý chí, bản lĩnh, nếu thiếu động lực và khao khát làm điều tốt thì những điều trên dù có cũng là vô ích.
Tôi phản đối những người "đổ tại" nhà nước
Mời xem bài cùng chủ đề:
Tìm người tài để giao việc
Bao giờ giải được bài toán “đặt người tài đúng chỗ”?
Bàn về nhân tài thời toàn cầu hoá
- Người ta vẫn tin rằng ở VN không thiếu người tài. Người tài vẫn ở đâu đó, hoạt động trong một lĩnh vực nào đó. Nhưng câu hỏi là để những người đó cùng xuất hiện, bộc lộ khao khát và cùng hành động, vì sự phát triển chung của dân tộc, thường đòi hỏi một cơ chế, lãnh đạo phải tạo ra để họ xuất hiện?
Tôi lại nghĩ chúng ta quá thiếu người tài. Có nhiều người cứ tưởng là mình tài nhưng đó không phải là người tài. Cá nhân tôi nghĩ, người tài tự mình phải tìm được cơ chế, xây dựng cơ chế, tự phải xuất hiện chứ không thể trông chờ. Người tài cũng như cái kim trong bọc, họ phải lộ mũi nhọn của họ ra chứ không chờ người khác kéo ra. Họ cũng ‘giống như những cô gái Pháp, càu nhàu và bới móc người khác, để rồi cứ tự cho mình là đúng’, tự cho mình là tài.
Trước đây, tôi cũng từng cho là do cơ chế, nhưng khi trưởng thành hơn tôi nghĩ không phải vậy. Cơ chế là do con người sinh ra, những người giỏi là phải biết vượt qua cơ chế, tỏa sáng ngay cả trong cơ chế hiện nay thì rồi mới tạo ra cơ chế mới cho mình. Tôi phản đối những người "đổ tại" nhà nước. Đơn giản như trong tổ chức, doanh nghiệp, John Maxwell đã chỉ dẫn trong cuốn Nhà lãnh đạo 3600, anh có thể đứng ở bất kỳ đâu trong tổ chức cũng có thể đóng góp vào sự thay đổi của tổ chức.
- Nhưng xã hội vẫn có quyền đòi hỏi một môi trường cởi mở hơn, để những người thực sự chưa phải là xuất chúng, có khả năng thăng tiến và bộc lộ mình.
Có thể coi đội ngũ nhân lực như một kim tự tháp - tầng lớp trên đỉnh, tầng lớp giữa và tầng dưới cùng. Những người ở dưới có thể họ cần được tạo ra một cơ chế. Nhưng để biến chuyển được xã hội thì phải do "tầng elite"…
Mô hình những người quan chức - trí thức – doanh nhân kiểu mới, là những quan chức có kiến thức vững vàng, có năng lực điều hành như những doanh nhân, họ dám hành động và biết hành động đúng. Tầng lớp người tài đó phải tự sáng tạo ra mình, họ góp phần tạo ra môi trường, thời thế cho mình. Cơ chế có thể góp phần tạo cơ hội cho người tài "tỏa sáng" và người tài cũng không nên trông chờ mà cần góp phần tạo ra cơ chế. Đó là mối quan hệ tương quan.
Tôn trọng những ý kiến khác biệt
- Nói về sự tranh cãi, cũng cần phải nói rằng trong Hội nghị Lập hiến của Mỹ đã có những bất đồng quan điểm sâu sắc. Nhưng cuối cùng họ vẫn đi đến được một sự thống nhất tốt đẹp. Đó là nhờ đâu?
Thứ nhất là nhờ sự có mặt của những cá nhân xuất chúng, có uy tín lớn. Ví dụ như Washington. Ông giữ vị trí chủ tịch Hội nghị, không tham gia thảo luận, nhưng lắng nghe mọi ý kiến, để cho mọi người cùng tranh luận. Sự có mặt của ông đã phần nào đảm bảo sự thành công của Hội nghị, đảm bảo Hội nghị diễn ra tốt đẹp. Hay như Benjamin Franklin – khi đó đã hơn 80 tuổi. Ông có bài diễn văn trong lễ kí kết Hiến pháp rất cảm động. “Những lời nói sinh ra trong bức tường này rồi cũng sẽ chết trong bức tường này...”.
Thứ hai, sự tranh luận dựa trên văn hóa triết lý của người Hy Lạp, La Mã, văn minh phương Tây cổ đại – tôn trọng những ý kiến trái chiều nhau. Điều đó như ngấm vào máu của họ rồi. Họ tranh đấu với nhau đến cùng nhưng không tiêu diệt nhau.
Thứ ba, tinh thần chung của cả thế hệ đó là biết thỏa hiệp. Bởi thực ra, họ không thể không thỏa hiệp. Họ hiểu rằng, họ cần một chính quyền chung cho cả dân chúng chứ không phải một chính quyền cho một nhóm nào cả. Như Benjamin Franklin nói: “Tôi không chắc rằng đây có phải là một bản Hiến pháp hoàn hảo không, nhưng tôi cũng không chắc rằng liệu chúng ta có thể làm ra một bản hiến pháp nào hoàn hảo hơn bản hiến pháp này không.”
- Trong câu chuyện về « những người con của thánh thần », có 3 người đã đóng góp rất lớn nhưng cuối cùng lại từ chối kí vào bản Hiến pháp. Và điều tuyệt vời là ngay cả khi từ chối, họ cũng có những lý do hết sức đáng trân trọng...
Đúng thế, đúng thế. Đó là điều tuyệt vời. Randolph, người đề xướng mô hình Virginia đã từ chối kí, với một lá thư hết sức trân trọng, mà người ta có thể cảm nhận trong đó tinh thần xây dựng và chứa chan lòng yêu nước. Hay George Marson viết thư cho con trai « Cha thà chặt cánh tay của mình đi còn hơn là phải ký vào văn bản đó ». Họ từ chối kí vì họ mong muốn một thứ tốt đẹp hơn. Họ cảm thấy những gì họ làm được chưa phải là điều họ có khả năng đóng góp tốt nhất. Họ nghĩ nếu từ chối kí, họ có thể đóng góp tốt hơn cho nước Mỹ. Vì thế việc kí hay không chỉ là bề ngoài. Bản chất sâu xa là hướng tới điều tốt đẹp cho cả xã hội.
- Trong đó còn có cả sự đáng kính ở những người còn lại. Họ chấp nhận sự từ chối đó, cũng với thái độ trân trọng không kém...
Họ tôn trọng ý kiến của nhau - tinh thần đó đã tồn tại từ văn hóa Hy La, cái nôi của văn minh phương Tây… Sau này, họ vẫn hợp tác cùng nhau xây dựng một chính quyền chung bởi « Chính quyền chung là điều mà hết thảy chúng ta đều mong muốn ».
Tranh cãi hay soi chiếu từ một mô hình cứng nhắc của một nước nào đó vào VN đều không chắc mang lại kết quả tốt đẹp. Ảnh: ev-mc.com
Tầm vóc của một dân tộc
- Nhiều người ngợi ca bản Hiếp pháp của Mỹ là vĩ đại. Cái gì làm nên sự vĩ đại đó?Bản thân bản Hiến pháp, những nguyên tắc, kể cả cấu trúc tam quyền phân lập, dù có được thiết kế kĩ đến đâu cũng không thể phát huy hết tác dụng. Nhân tố mang tính quyết định hơn hết là tư duy, trí tuệ, tính nhân bản, tinh thần và tựu chung là tầm vóc của cả một dân tộc.
Năm 1814, sau Mỹ mấy chục năm, Brazil, Argentina, Uruguay cũng soạn cho đất nước của họ những bản hiến pháp tương tự nhưng không hiệu quả. Liên tục sinh ra độc tài, bạo loạn, bất ổn. Gần đây, nơi áp dụng giống Hiến pháp Mỹ là Phillipines, nhưng họ đâu có phát triển bật lên được. Điều quan trọng, then chốt vẫn là tầm vóc của dân tộc, một thế hệ.
- Nhưng những cuộc tranh luận về Hiến pháp, về Quốc hội vẫn tiếp tục, như là nó phải thế...
Thậm chí với một văn bản gần như hoàn hảo như vậy nhưng đến nay, ở nước Mỹ vẫn có những tranh luận về sửa đổi hiến pháp. Hay ở VN, gần đây, có ý kiến cho rằng đại biểu Quốc hội không được kiêm nhiệm, nếu là Bộ trưởng thì không được làm đại biểu... rồi từng có ý rằng nên áp dụng mô hình quốc hội lưỡng viện ở Việt Nam… Nhưng theo tôi, không nhất thiết phải như vậy, không nhất định phải thế này hay thế kia. Vẫn tồn tại nhiều mô hình khác nhau trên thế giới và mỗi mô hình đều có ưu nhược điểm riêng. Điều quan trọng là những ràng buộc, yêu cầu, luật lệ kèm theo để hạn chế những nhược điểm đó và thái độ, tinh thần của những người thực thi. Ví dụ ở Anh, thành viên của Nội các nhất định phải là hạ nghị sĩ… Mô hình Anh khác mô hình Mỹ nhưng cả hai mô hình đều chạy tốt.
Ở ta, nếu gần 500 đại biểu Quốc hội mà không có bộ trưởng, không có những người tham gia vào chính quyền, thì quốc hội sẽ không thể có thông tin. Đại biểu quốc hội phải thực sự gắn với hoạt động xã hội, gắn với hoạt động của chính quyền thì mới nắm được thông tin. Họ phải có năng thực thực thi chứ không chỉ năng lực phản biện… Đại biểu quốc hội của ta không nhất thiết phải là "người bên ngoài" hay "bên trong". Tôi nghĩ thế.
Giống như việc thiết kế một tòa nhà, điều cần bàn và quan trọng là tổng thể kiến trúc của cả ngôi nhà chứ không phải từng căn phòng. Với các thiết kế tòa nhà khác nhau thì các căn phòng sẽ có các thiết kế khác nhau phù hợp với cả tòa nhà, và điều quan trọng là thiết kế cả tòa nhà trước rồi mới đến từng căn phòng.
Tranh cãi hay soi chiếu từ một mô hình cứng nhắc của một nước nào đó vào VN đều không chắc mang lại kết quả tốt đẹp. Như Hamilton viết trong bức thư gửi Hầu tước Lafayette ngày 6 tháng Giêng năm 1799, «Tôi muốn nói là tôi hoàn toàn tán thành Ngài Montessquieu rằng mỗi chính quyền phải phù hợp với từng quốc gia, như thể mỗi chiếc áo hợp với mỗi cá nhân. Vì thế, điều có thể là tốt đẹp ở Philadelphia có thể sẽ là thứ tồi tệ ở Paris, hay trở nên lố bịch ở Saint Petersburgh.»
Subscribe to:
Posts (Atom)